 |
| Kaart Oostenrijk-Hongarije; In: The Historical Atlas, W. R. Shepherd, 1911 |
Op het grondgebied van de monarchie lagen naast het huidige Oostenrijk en Hongarije ook het hedendaagse Bosnië en Herzegovina, Kroatië, Tsjechië, Slowakije, Slovenië en delen van Italië, Montenegro, Oekraïne, Polen, Roemenië en Servië..
Oostenrijk en Hongarije hadden zich in 1867 in een personele unie verenigd. De keizer van Oostenrijk was tevens koning van Hongarije.
De unie was een gevolg van de Ausgleich, een overeenkomst die in 1867 in het keizerrijk Oostenrijk de staatsrechtelijke verhouding tussen Oostenrijk en Hongarije regelde. Dit leidde tot de zogenoemde Dubbelmonarchie Oostenrijk-Hongarije.
Het Huis Habsburg stond in de Ausgleich toe de macht te delen met de gescheiden regering van Hongarije. Hierdoor werd het grondgebied van het voormalige Keizerrijk Oostenrijk verdeeld.
Tot 1867 bestond de Habsburgse monarchie uit kroonlanden die weinig autonomie kenden. Het keizerrijk was een veelvolkenstaat met als hoofdgroepen Duitsers, Hongaren en Slavische volken.
In de nieuwe staatsvorm werd het land in twee delen gesplitst. Dit waren Cisleithanië (Oostenrijk) en Transleithanië (Hongarije).
De beide gebiedsdelen hadden munt, maten en gewichten, buitenlandse politiek en defensie gemeenschappelijk.
Cisleithanië
Cisleithanië was het gebied ten westen van de Leitha, de grensrivier tussen Oostenrijk en Hongarije.
Het was van 1867 tot 1918 de verzamelnaam van de in de Oostenrijkse Rijksraad vertegenwoordigde Kroonlanden van de Oostenrijks-Hongaarse Monarchie.
Cisleithanië bestond uit kroonlanden. Dit waren het Koninkrijk Bohemen, het Koninkrijk Dalmatië, het Koninkrijk Galicië en Lodomerië, Aartshertogdom Oostenrijk beneden de Enns, Aartshertogdom Oostenrijk boven de Enns.
Het Hertogdom Boekovina, Hertogdom Karinthië, Hertogdom Krain, Hertogdom Salzburg, Hertogdom Silezië, Hertogdom Stiermarken, Markgraafschap Moravië, Vorstelijk Graafschap Tirol.
Vorarlberg, het Kroonland Primorska (Küstenland), het vorstelijk Graafschap Görz en Gradisca, de stad Triëst en het Markgraafschap Istrië.
Transleithanië
Transleithanië is het gebied aan de oostzijde van de Leitha, de grensrivier tussen Oostenrijk en Hongarije. Van 1867 tot 1918 was het de benaming voor het Hongaarse deel van de Dubbelmonarchie Oostenrijk-Hongarije.
Het gebied stond ook bekend onder de naam de Landen van de Heilige Hongaarse Stefanskroon.
Transleithanië bestond uit de deelstaten Koninkrijk Hongarije, het Vorstendom Transsylvanië, Koninkrijk Kroatië en Slavonië en de stad Fiume. Bosnië werd in 1878 bezet en in 1908 officieel ingelijfd.
Eind van Oostenrijk-Hongarije
Op een congres van ‘Onderdrukte Oostenrijkse nationaliteiten’, in april 1918 in Rome, proclameerden Italiaanse, Poolse, Roemeense, Tsjechische en Joegoslavische afgevaardigden hun recht op zelfbeschikking.
Militair kwam het einde van de dubbelmonarchie eind september 1918, toen Roemenië zich terugtrok uit de oorlog.
Op 7 oktober volgde Oostenrijk-Hongarije het voorbeeld van Duitsland en werd de geallieerden om een wapenstilstand en vredesonderhandelingen gevraagd.
Pogingen om het rijk in stand te houden mislukten. De geallieerden stonden op onafhankelijkheid voor Tsjechoslowakije en Joegoslavië. Deze onafhankelijkheid werd op respectievelijk 28 en 29 oktoer 1918 geproclameerd.
In Hongarije werd op 1 november 1918 een zelfstandige Hongaarse regering gevormd. Op 11 november stelde keizer Karel I zijn bevoegdheden ter beschikking.
De voormalige Duitse leden van de Reichsrat riepen op 12 november de eerste Oostenrijkse Republiek uit.
Oostenrijk-Hongarije viel zo na de nederlaag in de Tweede Wereldoorlog uiteen in de landen Oostenrijk, Hongarije, Tsjechoslowakije en Joegoslavië.
Transsylvanië werd een gebied van Roemenië. Andere delen van het keizerrijk gingen naar Polen (Galicië) en Zuid-Tirol, West-Slovenië, Istrië en delen van Dalmatië gingen naar Italië.
Kaart bevolking Oostenrijk-Hongarije
De onderstaande kaart geeft een overzicht van de etnische groepen in Oostenrijk-Hongarije in 1910.
De kaart is gebaseerd op de kaart "Distribution of Races in Austria-Hungary" uit de Historical Atlas van William R. Shepherd (1911).
De namen van de steden zijn veranderd in de namen die in gebruik zijn sinds 1945.
 |
| Kaart Oostenrijk-Hongarije en etnische groepen, 1910 |
